రాష్ట్రపతి క్షమాభిక్ష అధికారం

        రాజ్యాంగంలో 72వ ప్రకరణ ద్వారా క్రింది తెలిపిన నేరాలుకు సంబంధించి వివరించబడి శిక్షలు పొందిన వ్యక్తుందరికీ క్షమాభిక్ష ప్రసాదించే అధికారం రాష్ట్రపతికి గలదు.

• కేంద్ర న్యాయం (యూనియన్ లా)కు వ్యతిరేకంగా చేసిన నేరాలలో శిక్షలు విధించబడినప్పుడు.
• కోర్ట్ మార్షల్ (మిలటరీ కోర్టు) ద్వారా శిక్షలు విధించబడి నప్పుడు.
• మరణశిక్ష విధించబడినప్పుడు

రాష్ట్రపతికి గల క్షమాభిక్ష అధికారం న్యాయశాఖతో సంబంధం లేకుండా స్వతంత్రమైన అధికారం. అంటే ఇది కార్యనిర్వాహక అధికారమన్న మాట. రాష్ట్రపతికి క్షమాభిక్ష అధికారం కల్పించడంలో రెండు లక్ష్యాలు గలవు. (ఎ) న్యాయాల అమలులో న్యాయశాఖ చేసిన తప్పిదాలను సరిదిద్దడం, (బి). చాలా కఠినంగా శిక్ష విధించారని రాష్ట్రపతి భావించినప్పుడు ఖైదీలకు ఉపశమనం ఇవ్వడం. కేంద్ర కేబినెట్ యొక్క సలహా మేరకే క్షమాభిక్ష అధికారాన్ని రాష్ట్రపతి వినియోగించుకోవాలి. రాష్ట్రపతి ప్రకటించే తన నిర్ణయానికి కారణాలు ఇవ్వాల్సిన అవసరం లేదు. కేవలం శిక్ష చాలా కఠినంగా ఉందనే కారణాలు మాత్రమే ఉపశమనం కలిగించాల్సిన అవసరం లేదు. సాక్ష్యాలు తప్పుగా ఉన్నాయన్న నెపంతో కూడా ఉపశమనం కలిగించవచ్చు. కేవలం రాష్ట్రపతి నిర్ణయం సహేతుకంగా లేనప్పుడు, దురేద్దశంతో ఉన్నప్పుడు, విచక్షణాయుతంగా ఉన్నప్పుడు తప్ప అతని నిర్ణయం న్యాయసమీక్ష క్రిందికి రాదు. రాష్ట్రపతి ఏ విధంగా క్షమాభిక్ష అధికారాన్ని వినియోగించాలో సుప్రీంకోర్టు విధివిధానాలను రూపొందించే అవకాశం లేదు.

రాష్ట్రపతికి గల క్షమాభిక్ష అధికారంలోకి ఈ క్రింది అంశాలు వస్తాయి. అవి:

క్షమాభిక్ష (Pardon)

• దీని ప్రకారం నేరస్తునికి విధించిన అన్ని రకాల తీర్పులు, శిక్షలు, అనర్హతలు అన్నింటిని పూర్తిగా రద్దు చేయడం రాష్ట్రపతికి ఇవ్వడం జరిగింది.

మార్పు (Commutation)

• అంటే ఒక రమైన శిక్ష స్థానంలో మరొక తక్కువ తీవ్రత గల శిక్షలు విధించడం. ఉదాహరణకు మరణశిక్ష విధించబడిన ముద్దాయికి కఠిన కారాగార శిక్ష విధించవచ్చు. లేదా కఠిన కారగార శిక్ష విధించబడిన ముద్దాయికి సాధారణ కారాగార శిక్ష విధించడం.

మినహాయింపు (Remission)

• శిక్ష యొక్క తీవ్రతలో మార్పు చేయకుండా కేవలం శిక్ష కాలంను మాత్రమే మార్చడం. ఉదాహ‌ర‌ణ‌కు రెండు సంవత్సరాల కఠిన కారగారా శిక్ష విధించబడిన ముద్దాయికి ఒక సంవత్సరము కఠిన కారాగార శిక్ష విధించడం.

విరామము (Respite)

• కొన్ని ప్రత్యేక కారణాల వల్ల ఒక వాస్తవంగా విధించిన శిక్ష స్థానంలో తక్కువ రకపు శిక్షలను విధించడం. ఉదాహరణకు ముద్దాయికి ఏమైనా భౌతిక వికలాంగుడైననూ లేదా గర్భం దాల్చిన కారణంగా శిక్షలను మార్పు చేయడం.

నిలువుదల (Reprieve)

• కొంత కాలం వరకు న్యాయస్థానం విధించే శిక్షలు అమలు కాకుండా చూడటం (ముఖ్యంగా మరణశిక్ష) రాష్ట్రపతి నుండి క్షమాభిక్ష కోరడానికి ముద్దాయికి అవకాశం ఇవ్వాలనే ఉదేశంతో ఈ సౌకర్యం కల్పించబడును.

రాజ్యాంగంలో 161వ ప్రకరణ ప్రకారం రాష్ట్ర గవర్నరు కూడా క్షమాభిక్ష అధికారాలు ఉంటాయి. గవర్నర్ కూడా ఇటువంటి నేరాలలో (రాష్ట్ర చట్టాలకు వ్యతిరేకంగా గల) అయినా శిక్షలు విధించబడిన ముద్దాయిలకు క్షమాభిక్ష, మార్పు, మినహాయింపు, విరామము, నిలుపుదల ప్రసాదించవచ్చు. కాని గవర్నర్‌కు గల క్షమాభిక్ష అధికారం రాష్ట్రపతికి గల అధికారము క్రింది విధంగా విభేదించును.

• రాష్ట్రపతి కోర్ట్ మార్షల్ విధించిన శిక్షలకు కూడా క్షమాభిక్ష ప్రసాదిస్తాడు. కాని గవర్నర్ కు ఆ అధికారం లేదు.
• మరణశిక్ష విధించబడిన ముద్దాయిలను రాష్ట్రపతి క్షమాభిక్ష ప్రసాదించవచ్చు. కాని గవర్నర్ కు ఆ అధికారం లేదు. ఒక వేళ రాష్ట్ర చట్టం మరణశిక్ష పేర్కొన్నప్పుడు కూడా క్షమాభిక్ష ప్రకటించే అధికారం కేవలం రాష్ట్రపతికే ఉంటుంది. అయితే గవర్నర్ మరణశిక్ష విషయంలో నిలుపుదల, మార్పు, మినహాయింపు ప్రసాదించవచ్చు. అంటే మరణశిక్ష విధించబడిన సందర్భంలో రాష్ట్రపతికి మరియు గవర్నర్ కు నిలుపుదల, మార్పు, మినహాయింపు అధికారాలుంటాయి.