భార‌త రాష్ట్ర‌ప‌తి

 

భార‌త రాష్ట్ర‌ప‌తి

• ఆర్టిక‌ల్ 52 ప్ర‌కారం దేశానికి ఒక అధ్య‌క్షుడు ఉంటాడు.
• దేశ మొద‌టి పౌరుడు రాష్ట్ర‌ప‌తి.
• దేశానికి స‌ర్వ‌సైన్యాధిప‌తి.
• ఆర్టిక‌ల్ 53 ప్ర‌కారం కార్య నిర్వ‌హ‌క అధికారాలు రాష్ట్ర‌ప‌తి నిర్వ‌హిస్తాడు.
• అయితే 1976లో చేసిన 42వ రాజ్యాంగ స‌వ‌ర‌ణ ప్ర‌కారం కౌన్సిల్ ఆఫ్ మినిస్టర్స్ (మంత్రి మండ‌లి) స‌ల‌హాను రాష్ట్ర‌ప‌తి త‌ప్ప‌నిస‌రిగా పాటించాలి.
• దేశ తొలి రాష్ట్ర‌ప‌తి డాక్ట‌ర్ రాజేంద్ర ప్ర‌సాద్. ఈయ‌న 1952 నుంచి 1962 వ‌ర‌కు ప‌ద‌వీబాధ్య‌త‌లు నిర్వ‌హించారు.
• తొలి మ‌హిళా రాష్ట్ర‌ప‌తి ప్ర‌తిభా పాటిల్‌. దేశానికి 12వ రాష్ట్ర‌ప‌తి.

రాష్ట్రపతి ఎన్నిక (Election of The President)

• పార్లమెంట్ ఉభయసభలలో గల ఎన్నుకోబడిన సభ్యులు
• రాష్ట్రాల విధానసభలలో గల ఎన్నుకోబడిన సభ్యులు మరియు
• ఢిల్లీ, పుదుచ్చేరి, జ‌మ్మూకాశ్మీర్‌ కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల శాసనసభలలో ఎన్నుకోబడిన సభ్యులు
• పార్లమెంట్ ఉభయ సభల్లో, రాష్ట్రాల శాసన సభలలో, ఢిల్లీ, పుదుచ్చేరి, జ‌మ్మూకాశ్మీర్‌ కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల శాసన సభ సభ్యులలో గల నామినేటెడ్ సభ్యులు రాష్ట్రపతి ఎన్నికలో పాల్గొనరు. అంతేగాక ద్విసభా విధానం గల రాష్ట్రాలలో గల విధాన మండలి సభ్యులు కూడా రాష్ట్రపతి ఎన్నికలో పాల్గొనరు.
• రాష్ట్రపతి ఎన్నిక నైష్పత్రిక ప్రాతినిధ్య విధానంలో ఏక ఓటు బదిలీ పద్ధతి ద్వారా రహస్య బాలెట్ ఓటింగ్ లో జరుగుతుంది.
• రాష్ట్రపతి ఎన్నిక అన్ని వివాదాలను సుప్రీంకోర్టు మాత్రమే పరిశీలించి తీర్పును ప్రకటిస్తుంది. ఇలా ప్రకటించే ఈ తీర్పు అంతిమం.
• రాష్ట్రపతిగా ఎన్నిక కాబడ్డ వ్యక్తి యొక్క ఎన్నికను సుప్రీంకోర్టు చెల్లదని ప్రకటించినట్లయితే అతను రాష్ట్రపతిగా ఉన్నప్పుడు తీసుకున్న నిర్ణయాలు, చర్యలు చెల్లుతాయి. అమలులోనే ఉంటాయి.
• తొలిసారి ఏక‌గ్రీవంగా ఎన్నికైన ప్రెసిడెంట్ నీలం సంజీవ‌రెడ్డి.
• భారీ మెజార్టీ సాధించిన ప్రెసిడెంట్ కేఆర్ నారాయ‌ణ‌న్ (10వ రాష్ట్ర‌ప‌తి).
• పార్టీల మ‌ద్ద‌తు లేకుండా గెలిచిన తొలి ప్రెసిడెంట్ వీవీ గిరి.

రాష్ట్ర‌ప‌తి కావడానికి అర్హతలు, ప్రమాణం మరియు నిబంధలు (Qualifications,Oath and Conditions of the President))

• భారతీయ పౌరుడై ఉండాలి.
• 35 సంవ‌త్స‌రాలులు నిండినవాడై ఉండాలి.
• లోక్ సభ సభ్యుడుగా ఎన్నిక కావడానికి కావాల్సిన అర్హతలు కలిగి ఉండాలి.
• కేంద్ర ప్రభుత్వంలో గానీ, రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో గానీ, స్థానిక సంస్థలలో గానీ లాభదాయక పదవి ఉండొదు. వదవిలో ఉన్న రాష్ట్రపతి, ఉపరాష్ట్రపతి మరియు ఏ రాష్ట్ర గవర్నర్ అయినా, కేంద్రంలో లేదా రాష్ట్రంలో మంత్రి అయినా లాభదాయపదవి క్రిందికి రారు. కాబట్టి వారందరూ రాష్ట్రపతి పదవికి పోటీ చేయవచ్చు.
• రాష్ట్రపతి పదవికి పోటీ చేసే అభ్యర్థి యొక్క నామినేషన్‌ను 50 మంది సభ్యులు ధృవీకరించాలి. మరియు 50 మంది సభ్యులు సమర్ధించాలి.
• రాష్ట్రపతికి పోటీచేసే అభ్యర్థి పార్లమెంటు నిర్ణయించిన మొత్తంలో రూ. 15 వేల ధరావతును రిజర్వు బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియాలో డిపాజిట్ చేయాలి.
• ఎన్నికలలో పోలైన ఓట్లలో 1/6 వంతు ఓట్లు పొందని యెడల ఆ ధరావతు సొమ్ము కోల్పోవడం జరుగుతుంది.

రాష్ట్ర‌ప‌తి పదవీకాలం, మహాభియోగం మరియు ఖాళీ (Term, Impeachment and Vacancy of the President)

• రాష్ట్రపతి విధులలోకి వచ్చిన తేదీ నుండి ఐదు సంవత్సరాలు పదవిలో కొనసాగుతారు. పదవీకాలం ముగియక ముందే కొత్త రాష్ట్రపతికి ఎన్నికలు నిర్వహించాలి.
• ఉపరాష్ట్రపతికి తన రాజీనామా పత్రాన్ని సమర్పించి పదవి నుండి తప్పుకోవచ్చు. అంతేగాక ఐదు సంవత్సరాలు ముగియక ముందే మహాభియోగ తీర్మానం ఆధారంగా రాష్ట్రపతిని పదవి నుండి తొలగించవచ్చు.
• ఒకసారి రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికైన వ్యక్తి తిరిగి రాష్ట్రపతిగా ఎన్నిసార్లు అయినా ఎన్నుకోబడవచ్చు.

రాష్ట్రపతి పదవి ఖాళీ

• ఐదు సంవత్సరాల కాలపరిమితి పూర్తయి తర్వాత
• అతని రాజీనామా ద్వారా
• మహాభియోగ తీర్మానం ద్వారా తొలగించడం
• అతని మరణం ద్వారా
• రాష్ట్రపతి పదవికి అనర్హుడుగా ప్రకటించడం ద్వారా లేదా అతని ఎన్నిక చెల్లనేరదని ప్రకటించిన పక్షంలో
• రాష్ట్రపతి తన ఐదు సంవత్సరాలు గడువు ముగిసిన తర్వాత కూడా కొత్తగా ఎన్నుకోబడిన రాష్ట్రపతి విధులు చేపట్టే వరకు పదవిలో కొనసాగుతారు. ఇలాంటి సమయాలలో ఉప రాష్ట్రపతి రాష్ట్రపతిగా పదవీ బాధ్యతలు చేపట్టేందుకు వీలులేదు.
• రాజీనామా, తొలగింపు, మరణం లాటి ఇతర కారణాల చేత రాష్ట్రపతి పదవి ఖాళీ అయినట్లయితే కొత్త రాష్ట్రపతి ఎన్నికయ్యే దాకా ఉపరాష్ట్రపతి రాష్ట్రపతి బాధ్యతలు నిర్వహిస్తాడు. ఎప్పుడైనా రాష్ట్రపతి అనారోగ్యం చేత లేదా అందుబాటులో లేని కారణం చేత విధులు నిర్వర్తించలేని పక్షంలో అతను తిరిగి విధుల్లో చేరేంత వరకు ఉపరాష్ట్రపతి పదవీ బాధ్యతలు నిర్వహిస్తాడు.
• రాజీనామా, తొలగింపు, మరణం లాంటి ఇతర కారణాల చేత రాష్ట్రపతి పదవి ఖాళీ అయినట్లయితే, ఆ ఖాళీ ఏర్పడిన ఆరు నెలలలోపు ఎన్నికలు నిర్వహించాల్సి ఉంటుంది. అయితే కొత్తగా ఎన్నికైన రాష్ట్రపతి మిగిలిన సమయానికి కాకుండా పూర్తిగా ఐదు సంవత్సరాల వరకు పదవిలో కొన సాగుతాడు.
• రాష్ట్రపతి మరియు ఉపరాష్ట్రపతి పదవులు రెండూ ఖాళీ అయిన సందర్భంలో సుప్రీంకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి (లేదా సుప్రీంకోర్టులో అత్యధిక సీనియర్ న్యాయమూర్తి) రాష్ట్రపతిగా ఉంటూ రాష్ట్రపతి పదవీ బాధ్యతలు నిర్వహిస్తాడు.

మహా భియోగ తీర్మానం (Impeachment)

• రాజ్యాంగాన్ని ఉల్లంఘించినట్లయితే భారత రాష్ట్రపతిని మహా భియోగ తీర్మానం ద్వారా పదవి నుండి తొలగించవచ్చు. కాని భారత రాజ్యాంగం ‘రాజ్యాంగం ఉల్లంఘన’ అనే వాక్యాన్ని నిర్విచించలేదు. మహాభియోగ తీర్మానం గురించి ఆర్టికల్ 61 చెబుతుంది.
• మహాభియోగ తీర్మానాన్ని పార్లమెంట్ ఉభయసభలలో ఏ సభలో అయినా ప్రవేశపెట్టవచ్చు. కానీ ఈ తీర్మానాన్ని స‌భ‌లో ప్ర‌వేశ‌పెట్టే ముందు ఆ స‌భ‌ల్లో నాలుగింట ఒక‌వంతు మంది స‌భ్యులు సంతకాలు చేసి రాష్ట్రపతికి 14 రోజుల ముందు నోటీసుల ఇవ్వాలి.
• మహాభియోగ తీర్మానం మొదటి సభలోని మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో 2/3వ వంతు సభ్యులు ఆమోదించినట్లయితే ఆ బిల్లును రెండవ సభలో ప్రవేశపెట్టడం జరుగుతుంది. రెండవ సభ ఈ ఆరోపణలను విచారిస్తుంది. ఈ విచారణకు రాష్ట్రపతి హాజరై తన వాదనను వినిపించవచ్చు. అయితే రెండవ సభ కూడా ఆరోపణలు అంగీకరించి మొత్తం సభ్యులలో 2/3వ వంతు మంది సభ్యులు ఆమోదించినట్లయితే, ఆమోదించిన తేదీ నుండి రాష్ట్రపతి పదవి ఖాళీ అయినట్లు ప్రకటించడం జరుగుతుంది.
• రాష్ట్రపతి ఎన్నికలలో పాల్గొనని పార్లమెంట్ ఉభయసభల్లో గల నామినేటెడ్ సభ్యులు రాష్ట్రపతి యొక్క మహాభియోగ తీర్మానంలో పాల్గొంటారు. రాష్ట్ర శాసనసభకు ఎన్నిక కాబడ్డ సభ్యులు మరియు ఢిల్లీ, పాండిచ్చేరి, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల శాసనసభలలో గల ఎన్నిక కాబడ్డ సభ్యులు ఈ మహాభియోగ తీర్మానంలో పాల్గొనరు. రాష్ట్రపతి ఎన్నికలో పాల్గొంటారు. ఇంత వరకు భారతదేశంలో ఏ రాష్ట్రపతి కూడా మహాభియోగ తీర్మానం ద్వారా తొలగించ బడలేరు.