రాష్ట్రపతి అధికారాలు మరియు విధులు

 

 కార్యనిర్వాహక అధికారాలు (Executive Powers)

• దేశంలో అన్ని కార్యనిర్వాహక కార్యక్రమాలు రాష్ట్రపతి పేరు మీదుగానే జరుగుతాయి.
• ప్రధానమంత్రి మరియు మంత్రి మండలిని నియమిస్తాడు. ఇతని ఇష్టం ఉన్నంత కాలం వారు పదవిలో కొనసాగుతాడు.
• రాష్ట్రపతి భారత అటార్నీజనరల్ ను నియమించి అతని జీతభత్యాలను నిర్ణయిస్తాడు. అటార్నీ జనరల్ రాష్ట్రపతి ఇష్టం ఉన్నంత కాలం పదవిలో కొనసాగుతాడు.
• కంప్రోలర్ మరియు ఆడిటర్ జనరల్ ను, ముఖ్య ఎన్నికల కమిషనర్ తో పాటు ఇతర ఎన్నికల కమిషనర్లను, యూపీఎస్సీ చైర్మన్ మరియు సభ్యులను, రాష్ట్ర గవర్నర్లను, ఆర్థిక సంఘం చైర్మన్ మరియు సభ్యులను రాష్ట్రపతి నియమిస్తాడు.
• ఎవరైనా మంత్రి తన మంత్రిత్వశాఖ గురించి ఏదైనా నిర్ణయాలు తీసుకుంటే మంత్రిమండలి దృష్టికి తీసుకు వెళ్లేందుకు ఆ నిర్ణయాలను సమర్పించమని ప్రధాన మంత్రిని కోరుతాడు.
• ఎస్సీ, ఎస్టీ మరియు వెనుకబడిన తరగతుల వారి స్థితిగతుల గురించి విచారణ నిమిత్తం కమిటీలు వేసే అధికారం రాష్ట్రపతికి గలదు.
• కేంద్ర-రాష్ట్రాల మధ్య, అంతర్రాష్ట్రాల మధ్య సమన్వయం మరియు సహకారం పెంపొందించేందుకు అంతర్రా మండలిని నియమిస్తాడు.
• కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలను పరిపాలకులను నియమించి తానే ప్రత్యక్షంగా పరిపాలన కొనసాగిస్తాడు.
• దేశంలో ఏ ప్రాంతాన్ని అయినా షెడ్యూల్ ప్రాంతంగా ప్రకటించి, ఆ ప్రాంతాల పరిపాలనకు సంబంధించిన అన్ని అధికారాలు రాష్ట్రపతికి గలవు.

శాసనాధికారాలు (Legislative Powers)

భారత పార్లమెంట్ లో రాష్ట్రపతి కూడా ఒక భాగమే. రాష్ట్రపతికి కింది శాసనాధికారాలు ఉన్నాయి.

• పార్లమెంట్ ను సమావేశపరిచే అధికారం, దీర్ఘకాలిక వాయిదా వేసే అధికారం, రద్దు చేసే అధికారం రాష్ట్రపతికి గలదు. అంతేగాక పార్లమెంట్ ఉభయసభల సంయుక్త సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేసేది కూడా రాష్ట్రపతియే కాని దీనికి లోక్ సభ స్పీకర్ అధ్యక్షత వహిస్తాడు.
• ప్రతి సంవత్సరపు మొదటి సమావేశాన్ని మరియు సాధారణ ఎన్నికల తర్వాత జరిగే మొదటి సమావేశాన్ని ఉద్దేశించి ప్రసంగిస్తాడు.
• పార్లమెంట్ లో పెండింగ్ లో గల బిల్లులకు సంబంధించిన సమాచారాన్ని ఉభయసభలకు పంపతాడు.
• ఎప్పుడైనా లోక్ సభ స్పీకర్, డిప్యూటీ స్పీకర్ పదవులు ఒకసారి ఖాళీ అయినట్లయితే ఎవరు ఆ సభకు అధ్యక్షత వహించాలో నిర్ణయించేది భారత రాష్ట్రపతి. అదే విధంగా రాజ్యసభలో చైర్మన్, డిప్యూటీ చైర్మన్ పదవులు ఒకే సమయంలో ఖాళీ అయినట్లయితే ఎవరు ఆ సభకు అధ్యక్షత వహించాలో రాష్ట్రపతి నిర్ణయిస్తాడు.
• సాహిత్యం, శాస్త్ర సాంకేతిక రంగం, కళలు, సమాజ సేవల్లో నిష్ణాతులైన వారిలో 12 మందిని రాజ్యసభకు రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు.
• లోక్ సభకు ఇద్దరు ఆంగ్లో ఇండియన్లను రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు. (తాజాగా దీన్ని తొలగించారు)
• పార్లమెంట్ సభ్యుల యొక్క అనర్హత విషయాన్ని ఎన్నికల సంఘంతో సంప్రదించి రాష్ట్రపతి నిర్ణయిస్తాడు.
• పార్లమెంట్ లో కొన్ని ప్రత్యేక బిల్లులను ప్రవేశపెట్టా లంటే ముందుగా రాష్ట్రపతి అనుమతి అవసరం. ఉదా. సంఘటిత నిధి నుండి ఖర్చు చేయడానికి ఉద్దేశించిన బిల్లులు, నూతన రాష్ట్రం ఏర్పాటు/ రాష్ట్ర సరిహద్దులు మార్చటకు ఉద్దేశించిన బిల్లులు,
• పార్లమెంట్ ఉభయ సభలచే ఆమోదం పొంది రాష్ట్రపతికి పంపిన బిల్లులను రాష్ట్రపతి
  • ఆ బిల్లును ఆమోదింవచ్చు.
  • ఆ బిల్లును ఆమోదించకుండా తన దగ్గరే ఉంచుకోవచ్చు.
  • పార్లమెంట్ కు తిరిగి పంపవచ్చు (ద్రవ్య బిల్లులు తప్ప) ఒక వేళ పార్లమెంట్‌కు తిరిగి పంపబడిన బిల్లులు మరలా పార్లమెంట్ ఆమోదం పొంది రాష్ట్రపతికి పంపితే రాష్ట్రపతి తప్పనిసరిగా ఆమోదించాలి.
• రాష్ట్ర శాసనసభలు ఆమోదించిన బిల్లులు గవర్నరు పంపితే, గవర్నర్ రాష్ట్రపతి ఆమోదం కోసం రాష్ట్రపతికి పంపినట్లయితే అప్పుడు రాష్ట్రపతి
  • ఆ బిల్లును ఆమోదింవచ్చు; లేదా
  • ఆ బిల్లును ఆమోదించకుండా తన దగ్గరే ఉంచుకోవచ్చు లేదా
  • ఆ బిల్లును తిరిగి రాష్ట్ర శాసనసభకు పంపమని గవర్నర్‌ను ఆదేశించవచ్చు (ద్రవ్య బిల్లులు తప్ప) అయితే అదే బిల్లును రాష్ట్ర శాసనసభ తిరిగి ఆమోదించి గవర్నర్ ద్వారా రాష్ట్రపతికి పంపినట్లయితే రాష్ట్రపతి ఆ బిల్లులను తప్పని సరిగా మోదించాల్సిన అవసరం లేదు.
• పార్లమెంట్ సమావేశంలో లేనప్పుడు రాష్ట్రపతి ఆర్డినెన్సులును జారీచేస్తాడు. అయితే పార్లమెంట్ సమావేశమైన ఆరు వారాలలోపు ఆ ఆర్డినెన్సులు పార్లమెంట్ చేత ఆమోదం పొందాలి. ఈ ఆర్డినెన్సులు రాష్ట్రపతి ఏ సమయంలో అయినా ఉపసంహరించవచ్చు. కంప్రోలర్ ఆడిటర్ జనరల్, యూపీఎస్ సీ, ఆర్థిక సంఘం యొక్క వార్షిక నివేదికలను రాష్ట్రపతి పార్లమెంట్ ముందు ఉంచుతాడు.
• అండమాన్ నికోబార్ దీవులు, లక్షదీవులు, దాద్రానగర్ హవేలీ, డామన్ మరియు డయ్యూలో శాంతి, సుపరిపాలన కొరకు నిబంధనలు తయారు దౌత్యాధికారాలు చేస్తాడు. పుదుచ్ఛేరి విషయంలో కూడా నిబంధనల ద్వారా శాసనాలను రూపొందిస్తారు. కాని ఆ శాసన సభ రద్దు కాబడి లేదా సుప్తావస్థలో ఉంటుందో అప్పుడు మాత్రమే చేయగలడు.

ఆర్థికాధికారాలు (Financial Powers)

రాష్ట్రపతి యొక్క ఆర్ధికాధికారాలు మరియు విధులు ఈ క్రింది విధంగా ఉంటాయి.

• పార్లమెంట్ లో ప్రవేశపెట్టే అన్ని ఆర్ధిక బిల్లులు ముందుగా రాష్ట్రపతి యొక్క అనుమతి పొందాల్సి ఉంటుంది.
• పార్లమెంట్ ముందు వార్షిక ఆర్ధిక స్టేట్ మెంట్ (కేంద్ర బడ్జెట్)ను ప్రవేశపెట్టేందుకు కారణభూతమవుతాడు.
• రాష్ట్రపతి యొక్క సూచనలు లేకుండా గ్రాంట్స్ కొరకు డిమాండ్ సమర్పించరాదు.
• అనుకోకుండా తలెత్తే ఖర్చుల కోసం భారత ఆగంతుక నిధుల నుండి రాష్ట్రపతి అడ్వాన్సులుగా నిధులు కల్పిస్తారు.
• కేంద్ర-రాష్ట్రాల మధ్య ఆదాయ వనరుల పంపిణీకి ప్రతి 5 సంవత్సరాలకోసారి ఆర్ధిక సంఘాన్ని నియమిస్తాడు.

న్యాయాధికారాలు (Judicial Powers)

రాష్ట్రపతి యొక్క న్యాయాధికారాలు మరియు విధులు క్రింది. విధంగా ఉంటాయి.

• సుప్రీంకోర్టు మరియు హైకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తు లను మరియు ఇతర న్యాయమూర్తులను నియమిస్తాడు.
• ఏదేని న్యాయసంబంధ అంశాలపై సుప్రీంకోర్టును సలహా అడిగే అధికారం ఉంటుంది. అయితే సుప్రీం కోర్టు ఇచ్చిన సలహాని రాష్ట్రపతి తప్పనిసరిగా పాటించాల్సిన అవసరం లేదు.
• క్రింద తెలిపిన నేరాలకు సంబంధించి విధించబడిన శిక్షలు రద్దు చేసే అధికారం, శిక్షకాలం తగ్గించే అధికారం, శిక్షా విధానాన్ని మార్చే అధికారం, శిక్షలను నిలుపుదల చేసే అధికారం భారత రాష్ట్రపతికి గలదు.
  • మార్షల్ కోర్టులు విధించే శిక్షలు,
  • కేంద్ర చట్టాలకు వ్యతిరేకంగా చేసిన నేరాలకు విధించిన శిక్షలు మరియు
  • మరణ శిక్షలు విధించబడిన అన్ని సందర్భాలలో

దౌత్య అధికారాలు (Diplomatic Powers)

భారతదేశం ఇతర ప్రపంచదేశాలలో చేసుకునే అన్ని ఒప్పందాలు, సందులు రాష్ట్రపతి పేరు మీదుగానే జరుగుతాయి. అయితే వాటిని తరువాత పార్లమెంట్ ఆమోదించాల్సి ఉంటుంది. ప్రపంచ వ్యవహారాలలో మరియు వేదికలలో భారతదేశ ప్రతినిధిగా ఉంటూ రాయబారులను, హైకమీషనర్లను స్వాగతించేది, పంపించేంది భారత రాష్ట్రపతి.

సైనిక అధికారాలు (Military Powers)

భారతదేశ సర్వ సైన్యాధ్యక్షుడు రాష్ట్రపతి, అంటే దేశంలో రక్షణ దళాలన్నింటికీ సుప్రీం కమాండర్ గా ఉంటాడు. ఆ హెూదాలోనే ఆర్మీ, నేవీ, ఎయిర్‌ఫోర్స్ అధిపతులను నియమిస్తాడు. పార్లమెంట్ యొక్క అనుమతి ఆధారంగా యుద్ధాన్ని ప్రకటించే హక్కు సంధి చేసుకునే హక్కు రాష్ట్రపతికి గలదు.

అత్యవసర అధికారాలు (Emergency Powers)

పైన తెలిపిన సాధారణ అధికారాలతో పాటు, క్రింద తెలిపిన మూడు రకాల అత్యవసర పరిస్థితులను ఎదుర్కొనేందుకు రాష్ట్రపతికి రాజ్యాంగం కొన్ని అసాధారణ అధికారాలు ఇచ్చింది.

• జాతీయ అత్యవసర పరిస్థితి (352వ అధికరణ)
• రాష్ట్రపతి పాలన (356వ మరియు 365వ అధికరణలు)
• ఆర్ధిక అత్యవసర పరిస్థితి (360వ అధికరణ)